„ 11 listopada 1918 roku to niewątpliwie jedna z najważniejszych dat w dziejach państwa i narodu polskiego. Data przełomowa, uwieńczenie toczonej przez cały wiek XIX przez kolejne pokolenia Polaków heroicznej, krwawej, a w ostatecznym wymiarze zwycięskiej przecież walki o niepodległość. 123 lat tej walki przeciw sprzysiężeniu trzech zaborców.
11 listopada – dzień kapitulacji Niemiec – stał się w międzywojennej Polsce świętem narodowym Polaków. Czczono go dorocznymi obchodami, ale także w sposób trwały spiżem i kamieniem pomników, tablic memoratywnych, napisów pamiątkowych, rzędami nagrobnych krzyży. Te dowody pamięci narodu, pamięci szczerej i tak polskiej, w czasie II wojny światowej metodycznie niszczyli hitlerowcy, a dzieło zniszczenia niemal dokończono po wojnie, gdy listopadowa rocznica odzyskania niepodległości była wyraźnie negowana przez oficjalne władze. Nie wszystko wszak uległo zatraceniu. Zwycięską okazała się idea niepodległości, wartości które przypomina listopadowa rocznica, a także niektóre trwałe pomniki i pamiątkowe tablice. Spróbujmy prześledzić ich los, zachowane upamiętnienia listopada 1918 roku. Z uwagi na rozległość tematu ograniczamy się w zasadzie do terenu historycznego Mazowsza.
Warszawa historycznego dnia 11 listopada 1918 roku nie uczciła pomnikiem. Zdołano jednak ufundować kilka przynajmniej tablic pamiątkowych przypominających ów „radosny dzień wolności”. (…)
Pomniki i tablice upamiętniające odzyskanie niepodległości wystawiano w tym okresie głownie w roku 1928, w dziesiątą rocznicę pamiętnego 11 listopada. Wiele jest takich pomników i tablic na Kielecczyźnie, w podlaskich i mazowieckich wioskach i miasteczkach. Na Mazowszu szczególnie wiele ich w słynących z patriotycznej postawy wioskach na skraju Puszczy Kampinoskiej. We wsi Kampinos, na skraju głównych dróg do Warszawy, Sochaczewa i Paprotni 11 listopada 1928 roku miejscowe Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej, straż gminna i parafianie ufundowali krzyż żeliwny z napisem: „POLEGŁYM ZA WOLNOŚĆ OJCZYZNY CZEŚĆ”. Tablicę pamięci żołnierzy polskich obywateli Leszna poległych w latach 1919-1920 zawieszono w okresie międzywojennym w miejscowym kościele parafialnym. Podobny pomnik stanął w Leoncinie, w centralnym punkcie wioski, na placu zwanym dziś placem im. Romana Kobendzy.”
Tadeusz Swat „Niepodległość i Pamięć” Nr 19, 2003
